Gruptaki birkaç kadın bilim insanından biriydim ve ne zaman bir soru sorsam, nadiren yanıt alıyordum. Benim için çok zordu; hiç arkadaşım yoktu, ailem çok uzaktaydı, yemekler farklıydı, kültür farklıydı; her şey farklıydı.
Harvard Üniversitesi’nin Genç Akademi üyeliğine seçilen ilk Türk bilim insanı, dünyaca ünlü fizik mühendisi ve mucit Canan Dağdeviren, kısa süre önce Inverse’e verdiği röportajda çarpıcı açıklamalarda bulundu.
İlk ve orta eğitimini Kocaeli’nde tamamlayan 2007’de Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliği bölümünden mezun olan Dağdeviren, Sabancı Üniversitesi Malzeme Bilimi ve Mühendisliği programındaki yüksek lisans eğitimini 2009’da tamamladı. Aynı yıl Fulbright bursu kazanarak doktora eğitimi için ABD’ye giden bilim insanı, bu süreçte esnek ve katlanabilir, deri üstüne yapıştırılabilir veya giyilebilir elektronik aletler üzerine çalışmalar yaptı ve pilsiz çalışan giyilebilir bir kalp çipiyle cilt kanserini teşhis eden bir cihaz geliştirdi.
Forbes’un 30 Yaş Altı Bilim İnsanları listesinde de yer alan başarılı bilim insanı, yeni röportajında başarısının sırlarına ve Türkiye’den ABD’ye gidiş sürecine değindi. Dağdeviren ayrıca, kadınların STEM kısaltmasıyla bilinen fen, teknoloji, mühendislik ve matematik bilimlerinde daha fazla öne çıkmasını istediğini aktardı.
“Bu yüzyılda kadın olmak zor”
Massachusetts Teknoloji Enstitüsü’ne ait, saygın bilim yayını MIT Technology Review’ün 2015’te “35 Yaşın Altındaki 35 Yenilikçi” arasında saydığı Dağdeviren, 21. yüzyılda kadın olmanın zorluklarını vurguladı.
“Bu yüzyılda, bu ülkede kendi ayakları üzerinde duran bir kadın olmak gerçekten zor. Kariyerimin başında, erkek meslektaşlarımdan gelen yorumlara gerçekten üzüldüm” diyen bilim insanı sözlerini şöyle sürdürdü:
-Ama sonra bunlara cevap verecek vaktim olmadığını fark ettim. Araştırma ve bu yorumlara işimle cevap verme zamanıydı. Ben de öyle yaptım.
“Annem dışında kimse desteklemedi”
Başarısına giden yolda kendisine ilham veren kişilerden ve olaylardan bahseden Dağdeviren, diğerlerinden farklı bir çocukluk geçirdiğini ve her zaman ne yapmak istediğini bildiğini ifade etti. Dağdeviren o süreci şöyle anlattı:
Ailem küçükken taşları parçaladığımı ve içindeki atomları bulmaya çalıştığımı söyler. Bunu bir yerden duymuş olmalıyım. Herkes bana imkansız bir görev olduğunu söylerdi ama ben denemeye devam ederdim. Sonra babamın bir arkadaşı beni mikroskopla tanıştırdı ve atom gibi küçük şeyleri gözle göremeyeceğimizi anlattı. Yani imkansız olduğunu fark etsem de en azından bilime olan tutkumu pekiştirdim.
6 yaşımdayken babam bana Madam Curie’yle ilgili bir kitap hediye etti; ondan ilham alabileceğimi düşündü. Ama onun yerine kocası Pierre’e vuruldum. Pierre Curie, piezoelektrik denen büyülü bir şey keşfetmişti. Bu malzemeler, savaşlar sırasında el bombaları gibi farklı alanlarda kullanılmış, ama yakın zamana kadar biyomedikal cihazlarda kullanılmamıştı.
Aynı dönemde, hiç tanışmadığım dedemin 28 yaşında kalp rahatsızlığı nedeniyle vefat ettiğini öğrendim. Bunu öğrendiğimde kendime söz verdim, aynı yaşa geldiğimde Kalp hastalarına yardımcı olacak bir şey yapacaktım. O zamandan beri ne yapmak istediğimi biliyordum ama en iyi yolun, en iyi bilim türünün ne olacağını bilmiyordum.
Daha sonra Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nde okumuş, Türkiye’nin çok tanınmış bir fizikçisiyle, Erdal İnönü’yle imza gününde tanıştım. Ona fizik mi, kimya mı, yoksa biyoloji mi okumam gerektiğini bilmediğimi söyledim. Kitabını benim için imzalarken, onu okumamı ve sonra ne yapmak istediğimi anlayabileceğimi söyledi. Ve kitabı okudum, ‘Tamam, fizik okuyacağım’ diye düşündüm.
Dağdeviren fizik okumaya karar verdikten sonra olumsuz bir tepkiyle karşılaştığını da belirtti. Fizikte iş olanakları kısıtlı olduğundan, babasından destek göremediğini söyleyen bilim insanı, en büyük desteği annesinden aldığını aktardı:
Babam mimar olmamı istedi. Annem dışında kimse beni desteklemedi; kimse bana inanmadı. Ama ben ‘Hayır, fizik okumak istiyorum’ dedim. Ve böylece Başkent Ankara’da fizik okumaya başladım. 28 yaşıma geldiğimde, kalp hastalarına yardımcı olabilecek, piezoelektrik malzemeye dayalı bir proje geliştirdim. Yani (başarımın sırrı) birçok şeyin birleşimiydi: Çocukluk hayalim, İnönü’nün bana armağan ettiği kitap, fizik çalışmam, dedemin ölümü ve annemin desteği.
“İlerde Harvard ve MIT’ye gireceğimi söyledim ve yaptım”
-Türkiye’de de aynı alanda araştırmalar yürüttüğünü ama şekillendirilebilir cihazlar geliştirmek için ABD’ye gitmesi gerektiğini aktaran Dağdeviren, kendisine danışmanlık yapan dünyaca ünlü fizikokimyager ve malzeme bilimcisi John Rogers’ı nasıl bulduğunu anlattı.
-Türkiye’de de aynı araştırmayı yapıyordum ama geliştirdiğim malzeme ve cihazlar bir kutu gibi hantaldı, bükülmezdi. Kalo gibi hassas bir organı hedeflemek için, yumuşak/şekillendirilebilir bir şeyler tasarlamam gerekiyordu.
-Bana kimin yardım edebileceğini bulmak için tüm dünyayı araştırdım. Sonra, Illinois Üniversitesi’nde ilerideki danışmanım olacak John Rogers’ı buldum. Esnek elektroniğin babası ve adeta yükselen bir yıldızdı. Sonra Amerika’ya nasıl gideceğimi düşündüm. Ve işte o zaman Fulbright Bursu’nu keşfettim. Ve alanımda ilk sırada seçildim.
-Böylesine prestijli bir bursla herhangi bir üniversiteye gidebilirsiniz: Harvard, MIT, Cornell. Ama ilk tercihim Illinois Üniversitesi oldu. Herkes sordu: Neden Illinois Üniversitesi? Çünkü birlikte çalışmak istediğim kişi oradaydı ve ilerde Harvard ve MIT’ye gideceğimi söyledim. Bunu da gerçekleştirdim.
“Ödülü kadın olduğum için aldığımı söyleyenler oldu”
ABD’deki ilk günlerinde yaşadıklarını da değerlendiren Dağdeviren, hem farklı bir kültüre adapte olmanın hem de bir kadın bilim insanı olarak çalışmanın çok zor olduğunu vurguladı.
-Gruptaki birkaç kadın bilim insanından biriydim ve ne zaman bir soru sorsam, nadiren yanıt alıyordum. Benim için çok zordu; hiç arkadaşım yoktu, ailem çok uzaktaydı, yemekler farklıydı, kültür farklıydı; her şey farklıydı. Üstelik hiçbir şey işe yaramıyordu. Ama üzülüp ülkeme dönmek yerine, laboratuvara gidip bir sandalye çektim ve aylarca sabahtan akşama oturdum. Sadece çalışan insanları izledim. Sorularıma cevap vermedikleri için onları sadece gözlemledim.
Bu süreçte anne babasıyla daima görüntülü konuştuğunu ve onlardan büyük destek aldığını aktaran bilim insanı, yıllar sonra çabalarının nihayet işe yaradığını söyledi.
Öte yandan, Dağdeviren, başarısını kanıtladığında bile erkek meslektaşları tarafından sorgulandığını belirtti. Ünlü bilim insanı ayrıca, kadın öğrencilerine her zaman, “asla pes etmemelerini” öğütlediğini söyledi.
Tanınırlık kazandım, uluslararası burslarla birlikte birçok farklı ödül de kazandım. Başlangıçta sorunlarım oldu ama pes etmedim. Bu her zaman kadın öğrencilerime söylediğim bir şey.
Tüm bunlardan sonra bile erkek meslektaşlarım hala sorguluyordu: ‘Bunu gerçekten yaptın mı? Sana başka biri yardım etti mi?’ Üniversitem bana 20 bin dolar ödül verdi, çok mutluydum, ilk arabamı almıştım. Ama erkek meslektaşlarım hala, ‘Bunu sana kadın olduğun için verdiler’ diyordu. Ben de şöyle düşünüyordum: ‘Tanrım, 20 bin dolarım var. Bunu sana verebilirim ve gidip cinsiyetini değiştirebilirsin, böylece kadın olursun ve bundan sonra tüm ödülleri alırsın.’ Kaynak:Inverse